Kontrowersje wokół SIF. Czy słuszne?
Przeskocz do sekcji:
Czym jest SIF
Dla przeciętnego czytelnika skrót SIF mówi niewiele. W szczególności w języku angielskim ma niejednorodne znaczenie; w specjalistycznych dziedzinach oznaczając m.in. format obrazu źródłowego (Source Image Format), współczynnik natężenia stresu (Stress Intensity Factor) czy forum inwestycji społecznych (Social Investment Forum).
Z dużym prawdopodobieństwem już niedługo w języku polskim wskazany skrót będzie oznaczał System Informacji Finansowej. Wszystko co ma związek z kontrolą przepływów finansowych, może w pierwszej chwili wywoływać niepokój. Czy słusznie?
Geneza prac legislacyjnych
Genezy nadchodzących w najbliższym czasie ważnych zmian ustawodawczych, należy doszukiwać się w efektach unijnych prac legislacyjnych. Jest to odpowiedź na zmieniające się tendencje w obszarze finansowania terroryzmu i podejmowania zaplanowanych działań przez grupy terrorystyczne. W szczególności poprzez narastające zjawisko „prania brudnych pieniędzy”.
Prace te ostatecznie przyjęły postać wielu aktów prawa wtórnego:
- dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/843 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniającej dyrektywę (UE) 2015/849 w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu,
- dyrektywy 2009/138/WE i 2013/36/UE – potocznie określanej mianem V Dyrektywy AML, nakładającej na każde państwo członkowskie UE wymóg ustanowienia rejestru lub systemu, który umożliwi szybką identyfikację podmiotów posiadających lub kontrolujących rachunki płatnicze, rachunki bankowe oraz skrytki depozytowe,
- dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1153 z dnia 20 czerwca 2019 r. ustanawiającej zasady ułatwiające korzystanie z informacji finansowych i innych informacji w celu zapobiegania niektórym przestępstwom, ich wykrywania, prowadzenia dochodzeń w ich sprawie lub ich ścigania.
Konieczność implementacji do porządków krajowych wymienionych aktów przesądziła także o przygotowaniu projektu polskiej regulacji rangi ustawy o Systemie Informacji Finansowej. Jej wnioskodawcą jest Minister Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej.
Jeszcze w pierwszym kwartale 2017 r. (czyli przed uchwaleniem obecnie obowiązującej ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu) procedowano już utworzenie Centralnej Bazy Rachunków (CBR), mającej stanowić tożsamy do SIF system identyfikacji posiadaczy rachunków płatniczych, bankowych i instrumentów finansowych. Dalszych prac legislacyjnych nie kontynuowano ze względu na rozpoczęcie nowej kadencji Parlamentu.
Cele ustawy i Systemu Informacji Finansowej
Planowany termin uchwalenia tej ustawy to pierwszy kwartał 2021 r. Jak podkreślają projektodawcy, celem regulacji jest usprawnienie pracy, ograniczenie kosztów i biurokracji w funkcjonowaniu organów administracji publicznej i instytucji finansowych.
Nowa ustawa ma także stanowić normatywną podstawę do prowadzenia działań prewencyjnych, polegających na analizie danych gromadzonych w systemie po to, aby móc wytypować te rachunki płatnicze, bankowe, papierów wartościowych lub innych instrumentów finansowych, które mogą być wykorzystywane do działalności przestępczej.
System Informacji Finansowej ma służyć przede wszystkim:
- przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
- wykrywaniu poważnego przestępstwa (obejmującego m.in. terroryzm, przestępczość zorganizowaną, handel narkotykami, działalność związaną z praniem pieniędzy, oszustwo i nadużycia finansowe, fałszowanie pieniądza i środków płatniczych, przestępczość komputerową)
- prowadzeniu postępowania karnego w sprawie poważnego przestępstwa,
- w celu identyfikacji, wykrycia lub zabezpieczenia mienia pochodzącego z takiego przestępstwa.
Zakres regulacji
Projekt określa zasady funkcjonowania SIF, w tym wskazuje:
– instytucje zobligowane do przekazywania informacji o rachunku;
– zakres informacji, które muszą być przekazywane;
– podmioty uprawnione do pozyskiwania danych z SIF;
– zasady przetwarzania informacji gromadzonych i ochrony informacji przetwarzanych w ramach SIF.
W systemie będą gromadzone, przetwarzane i udostępniane informacje o: otwartych i zamkniętych rachunkach bankowych, rachunkach w SKOK-ach, rachunkach płatniczych w innych podmiotach, rachunkach papierów wartościowych, rachunkach zbiorczych wraz z rachunkami pieniężnymi służącymi do ich obsługi, umowach dotyczących udostępnienia skrytek sejfowych.
Podmioty zobowiązane do przekazywania informacji do SIF
Zgodnie z projektem regulacji obowiązek ten ma ciążyć na:
- oddziałach instytucji kredytowych,
- bankach krajowych i oddziałach banków zagranicznych,
- spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych i Krajowej Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo-Kredytowej,
- krajowych instytucjach płatniczych,
- małych instytucjach płatniczych,
- krajowych instytucjach pieniądza elektronicznego,
- oddziałach unijnych instytucjach płatniczych oraz instytucjach pieniądza elektronicznego,
- organach administracji publicznej (o ile świadczą one usługi płatnicze),
- firmach inwestycyjnych i bankach powierniczych,
- Narodowym Banku Polskim – w zakresie, w jakim prowadzi on rachunki bankowe innych podmiotów,
- przedsiębiorcach prowadzących działalność polegającą na udostępnianiu skrytek sejfowych i oddziałach przedsiębiorców zagranicznych, prowadzących taką działalność na terytorium Polski.
Organem właściwym w sprawach SIF, a jednocześnie administratorem danych w nim zgromadzonych ma być Szef Krajowej Administracji Skarbowej. Taka korelacja powinna usprawnić współdziałanie obu instytucji.
Istotne wyłączenia
Co ważne, ustawa nie zakłada by obejmowały one takie dane jak: wielkość aktywów przechowywanych na rachunkach ani o dokonywanych na nich transakcjach.
Wymóg przekazania informacji powstanie wyłącznie w przypadku: otwarcia, zamknięcia lub zmiany informacji o rachunku przekazanych uprzednio do SIF. Przekazanie wymaganych danych powinno nastąpić nie później niż w terminie 3 dni od wystąpienia wskazanych powyżej zdarzeń. Ponadto, nowa regulacja nie przewiduje żadnych istotnych zmian, jeśli chodzi o określenie zakresu uprawnień przysługujących organom publicznym. Nie zmienia także zakresu tajemnic, w tym tajemnicy bankowej.
Informacje objęte wymogiem przekazania do SIF
Do tych danych ustawodawca zaliczył:
- numer rachunku,
- dane identyfikacyjne posiadacza i rzeczywistego beneficjenta rachunku, pełnomocnika do rachunku lub innego podmiotu, uprawnionego do otrzymania wartości majątkowych zgromadzonych na rachunku,
- datę otwarcia lub zamknięcia rachunku,
- rodzaj rachunku,
- określenie szczególnej przyczyny zamknięcia rachunku,
- informację o przyporządkowaniu do rachunku innych numerów w celu identyfikacji poszczególnych płatności dokonywanych na rachunku lub ich zleceniodawców,
- numer identyfikacji podatkowej instytucji prowadzącej rachunek.
Drżyjcie przestępcy!
Z Systemu Informacji Finansowej będą mogły korzystać organy ścigania w celu walki z przestępczością, m.in.: Prokuratura, sądy, Policja, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Wywiadu, Służba Wywiadu i Kontrwywiadu Wojskowego, Żandarmeria Wojskowa, Straż Graniczna, Służba Ochrony Państwa, Generalny Inspektor Informacji Finansowej, Inspektor Nadzoru Wewnętrznego oraz Krajowa Administracja Skarbowa.
Nowe instrumentarium powinno pozwolić krajowym i unijnym organom ścigania na zwiększenie efektywności w przeciwdziałaniu i ściganiu przestępstw.