Kontrowersje wokół SIF. Czy słuszne?

Czym jest SIF 

Dla przeciętnego czytelnika skrót SIF mówi niewiele. W szczególności w języku angielskim ma niejednorodne znaczenie; w specjalistycznych dziedzinach oznaczając m.in. format obrazu źródłowego (Source Image Format), współczynnik natężenia stresu (Stress Intensity Factor) czy forum inwestycji społecznych (Social Investment Forum).

Z dużym prawdopodobieństwem już niedługo w języku polskim wskazany skrót będzie oznaczał System Informacji Finansowej. Wszystko co ma związek z kontrolą przepływów finansowych, może w pierwszej chwili wywoływać niepokój. Czy słusznie? 

Geneza prac legislacyjnych 

Genezy nadchodzących w najbliższym czasie ważnych zmian ustawodawczych, należy doszukiwać się w efektach unijnych prac legislacyjnych. Jest to odpowiedź na zmieniające się tendencje w obszarze finansowania terroryzmu i podejmowania zaplanowanych działań przez grupy terrorystyczne. W szczególności poprzez narastające zjawisko „prania brudnych pieniędzy”. 

Prace te ostatecznie przyjęły postać wielu aktów prawa wtórnego: 

1. dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/843 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniającej dyrektywę (UE) 2015/849 w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, 
2. dyrektywy 2009/138/WE i 2013/36/UE – potocznie określanej mianem V Dyrektywy AML, nakładającej na każde państwo członkowskie UE wymóg ustanowienia rejestru lub systemu, który umożliwi szybką identyfikację podmiotów posiadających lub kontrolujących rachunki płatnicze, rachunki bankowe oraz skrytki depozytowe, 
3. dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1153 z dnia 20 czerwca 2019 r. ustanawiającej zasady ułatwiające korzystanie z informacji finansowych i innych informacji w celu zapobiegania niektórym przestępstwom, ich wykrywania, prowadzenia dochodzeń w ich sprawie lub ich ścigania. 

Konieczność implementacji do porządków krajowych wymienionych aktów przesądziła także o przygotowaniu projektu polskiej regulacji rangi ustawy o Systemie Informacji Finansowej. Jej wnioskodawcą jest Minister Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej.

Jeszcze w pierwszym kwartale 2017 r. (czyli przed uchwaleniem obecnie obowiązującej ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu) procedowano już utworzenie Centralnej Bazy Rachunków (CBR), mającej stanowić tożsamy do SIF system identyfikacji posiadaczy rachunków płatniczych, bankowych i instrumentów finansowych. Dalszych prac legislacyjnych nie kontynuowano ze względu na rozpoczęcie nowej kadencji Parlamentu. 

Cele ustawy i Systemu Informacji Finansowej

Planowany termin uchwalenia tej ustawy to pierwszy kwartał 2021 r. Jak podkreślają projektodawcy, celem regulacji jest usprawnienie pracy, ograniczenie kosztów i biurokracji w funkcjonowaniu organów administracji publicznej i instytucji finansowych. 

Nowa ustawa ma także stanowić normatywną podstawę do prowadzenia działań prewencyjnych, polegających na analizie danych gromadzonych w systemie po to, aby móc wytypować te rachunki płatnicze, bankowe, papierów wartościowych lub innych instrumentów finansowych, które mogą być wykorzystywane do działalności przestępczej. 

System Informacji Finansowej ma służyć przede wszystkim: 

• przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu; 
• wykrywaniu poważnego przestępstwa (obejmującego m.in. terroryzm, przestępczość zorganizowaną, handel narkotykami, działalność związaną z praniem pieniędzy, oszustwo i nadużycia finansowe, fałszowanie pieniądza i środków płatniczych, przestępczość komputerową) 
• prowadzeniu postępowania karnego w sprawie poważnego przestępstwa, 
• w celu identyfikacji, wykrycia lub zabezpieczenia mienia pochodzącego z takiego przestępstwa. 

Zakres regulacji

Projekt określa zasady funkcjonowania SIF, w tym wskazuje:

– instytucje zobligowane do przekazywania informacji o rachunku;

– zakres informacji, które muszą być przekazywane; 

– podmioty uprawnione do pozyskiwania danych z SIF; 

– zasady przetwarzania informacji gromadzonych i ochrony informacji przetwarzanych w ramach SIF. 

W systemie będą gromadzone, przetwarzane i udostępniane informacje o: otwartych i zamkniętych rachunkach bankowych, rachunkach w SKOK-ach, rachunkach płatniczych w innych podmiotach, rachunkach papierów wartościowych, rachunkach zbiorczych wraz z rachunkami pieniężnymi służącymi do ich obsługi, umowach dotyczących udostępnienia skrytek sejfowych.

Podmioty zobowiązane do przekazywania informacji do SIF

Zgodnie z projektem regulacji obowiązek ten ma ciążyć na: 

• oddziałach instytucji kredytowych, 
• bankach krajowych i oddziałach banków zagranicznych, 
• spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych i Krajowej Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo-Kredytowej, 
• krajowych instytucjach płatniczych, 
• małych instytucjach płatniczych, 
• krajowych instytucjach pieniądza elektronicznego, 
• oddziałach unijnych instytucjach płatniczych oraz instytucjach pieniądza elektronicznego, 
• organach administracji publicznej (o ile świadczą one usługi płatnicze), 
• firmach inwestycyjnych i bankach powierniczych, 
• Narodowym Banku Polskim – w zakresie, w jakim prowadzi on rachunki bankowe innych podmiotów, 
• przedsiębiorcach prowadzących działalność polegającą na udostępnianiu skrytek sejfowych i oddziałach przedsiębiorców zagranicznych, prowadzących taką działalność na terytorium Polski.   

Organem właściwym w sprawach SIF, a jednocześnie administratorem danych w nim zgromadzonych ma być Szef Krajowej Administracji Skarbowej. Taka korelacja powinna usprawnić współdziałanie obu instytucji.

Istotne wyłączenia

Co ważne, ustawa nie zakłada by obejmowały one takie dane jak: wielkość aktywów przechowywanych na rachunkach ani o dokonywanych na nich transakcjach. 

Wymóg przekazania informacji powstanie wyłącznie w przypadku: otwarcia, zamknięcia lub zmiany informacji o rachunku przekazanych uprzednio do SIF. Przekazanie wymaganych danych powinno nastąpić nie później niż w terminie 3 dni od wystąpienia wskazanych powyżej zdarzeń. Ponadto, nowa regulacja nie przewiduje żadnych istotnych zmian, jeśli chodzi o określenie zakresu uprawnień przysługujących organom publicznym. Nie zmienia także zakresu tajemnic, w tym tajemnicy bankowej.  

Informacje objęte wymogiem przekazania do SIF

Do tych danych ustawodawca zaliczył: 

• numer rachunku, 
• dane identyfikacyjne posiadacza i rzeczywistego beneficjenta rachunku, pełnomocnika do rachunku lub innego podmiotu, uprawnionego do otrzymania wartości majątkowych zgromadzonych na rachunku, 
• datę otwarcia lub zamknięcia rachunku, 
• rodzaj rachunku, 
• określenie szczególnej przyczyny zamknięcia rachunku, 
• informację o przyporządkowaniu do rachunku innych numerów w celu identyfikacji poszczególnych płatności dokonywanych na rachunku lub ich zleceniodawców, 
• numer identyfikacji podatkowej instytucji prowadzącej rachunek. 

Drżyjcie przestępcy!

Z Systemu Informacji Finansowej będą mogły korzystać organy ścigania w celu walki z przestępczością, m.in.: Prokuratura, sądy, Policja, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Wywiadu, Służba Wywiadu i Kontrwywiadu Wojskowego, Żandarmeria Wojskowa, Straż Graniczna, Służba Ochrony Państwa, Generalny Inspektor Informacji Finansowej, Inspektor Nadzoru Wewnętrznego oraz Krajowa Administracja Skarbowa.

Nowe instrumentarium powinno pozwolić krajowym i unijnym organom ścigania na zwiększenie efektywności w przeciwdziałaniu i ściganiu przestępstw.